Kształtowanie umiejętności w relacjach interpersonalnych

Kształtowanie umiejętności w relacjach interpersonalnych

   Każdy człowiek potrzebuje do życia innych ludzi. Każde dziecko już w chwili narodzin staje się istotą społeczną. W okresie wczesnego dzieciństwa ze względu na to, że nie posiada ono jeszcze kluczowych umiejętności interpersonalnych, nie można go nazwać partnerem społecznym. Dopiero w trakcie indywidualnego rozwoju maluch zaczyna kształtować swoją zdolność nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi. Oczywistą, niezwykle ważną rolę w procesie rozwoju odgrywają zarówno rodzice, otoczenie dziecka, jak i wychowawcy. Dzięki interakcjom z ludźmi dziecko może rozwijać lub też nie swoje umiejętności.

   Umiejętność nawiązywania relacji społecznych z innymi oraz funkcjonowanie w grupie społecznej, jaką jest z pewnością rodzina, przedszkole czy grupa rówieśnicza, pełnią zatem bardzo ważną funkcję w kształtowaniu osobowości dziecka.

   Rozwój umiejętności interpersonalnych można rozpatrywać w dwóch aspektach. W pierwszym ujęciu umiejętności społeczne malucha kształtują się w procesie jego socjalizacji. Uczestniczenie w tym procesie prowadzi do poznania struktury zasad i obyczajów, jakie pasują w grupie, której członkiem jest dziecko.

W drugim aspekcie rozwoju społecznego umiejętności interpersonalne dziecka kształtują się dzięki interakcjom, jakie panują w grupie. W trakcie tego procesu dziecko uczy się, jak ma postępować w danej sytuacji, dostrzega, jaka jest rola każdego członka grupy(rodziców, rodzeństwa, kolegów w przedszkolu) oraz jakie są ich wartości. Jeżeli dziecko poczuje, że jest członkiem grupy, która go akceptuje, w której czuje się bezpiecznie, to z pewnością zdecydowanie łatwiej zdobędzie doświadczenie oraz niezbędne kompetencje emocjonalne.

   Kształtowaniu kompetencji społecznych towarzyszą różnorodne emocje. Proces, w wyniku którego dziecko uczy się prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie oraz rozwija swoją osobowość, w literaturze jest często traktowany integralnie i określany jako rozwój społeczno-emocjonalny.

Dzięki kontaktom dzieci z innymi ludźmi powstają różnorodne interakcje, dzieci przyswajają sobie elementy ról społecznych. Dzięki przebywaniu w grupie społecznej dziecko może tworzyć obraz samego siebie, który jest ważnym składnikiem jego osobowości. Wszystkie pozytywne i negatywne doświadczenia emocjonalne wynikające z relacji z innymi zdecydują o jego późniejszym rozwoju.

Charakterystyczne cechy rozwoju społecznego i emocjonalnego dziecka w poszczególnych grupach wiekowych:

3-latek:

• Dziecko uświadamia sobie coraz bardziej swoją odrębność oraz zdolność psychicznego i fizycznego rozdzielania się z matką.
• Pozwala to na wchodzenie w bliższe interakcje z rówieśnikami. Grupa ma dla niego coraz większe znaczenie.
• Dziecko dostrzega rządzące grupą zasady i się im przyporządkowuje.
• Zaczyna w grupie współdziałać, wykonywać tę samą czynność, uczestniczyć w zabawie tematycznej. Jest gotowe do pójścia do przedszkola.

Uczucia 3-latka:

- Około trzeciego roku życia pojawiają się nowe uczucia, takie jak wstyd, poczucie winy, zakłopotanie, zazdrość.

- W tym okresie kształtuje się obraz własnej osoby. Kiedy relacje malucha z mamą i innymi członkami rodziny są właściwe, a jego potrzeby emocjonalne spełnione, kształtuje się u niego pozytywny wizerunek własnej osoby. Pozytywny obraz własnej osoby sprawia, że może poczuć się pewnie wśród rówieśników.

- Bodźce emocjonalne w tym wieku są trudne do kontrolowania.

- Większość reakcji emocjonalnych ma podłoże impulsywne.

- W sytuacji, kiedy jego zachowanie jest negatywne, trzylatek nie potrafi odpowiedzieć na pytanie „ Dlaczego to zrobiłeś”? Maluchowi należy pomóc, opisując sytuację i nazywając emocje osób, które były jej uczestnikami.

- W tym wieku pojawiają się początki pojmowania dobra i zła. Stanowi to podstawę rozwoju moralnego.

- Na tym etapie rozwoju dziecko cechuje egocentryzm, a w pojęciu dziecka dobrem jest to, co dobre jest dla niego samego.

- Maluch nie potrafi jeszcze zrozumieć punktu widzenia drugiej osoby.

- W tym wieku dzięki konsekwentnemu egzekwowaniu ustalonych, jasno i odpowiednio do możliwości dziecka sformułowanych zasad możemy tworzyć postawę jego rozwoju moralnego.

4-latek:

• U czterolatka zaczynamy obserwować umiejętność reakcji odroczonych oraz umiejętność kontrolowania swoich zachowań w odpowiedzi na działające bodźce.
• Dziecko zaczyna rozumieć, czego oczekują od niego członkowie grupy społecznej, do której należy.
• Zaczyna kontrolować wybuchy złości i żalu.
• Zaczyna rozumieć, że innego zachowania oczekują od niego dorośli w sytuacji, kiedy jest z wizytą u cioci, a innego, kiedy podejmuje aktywność na placu zabaw.
• Czterolatek zaczyna naśladować zachowania i słowa swoich opiekunó
• W sytuacji zadaniowej dziecko przestaje działać impulsywnie.
• U czterolatka obserwujemy wzrost zdolności do samokontroli.
• Zabawa czterolatka to w większym stopniu zabawa tematyczna, częściej pojawiają się też zabawy grupowe.
• Rozwój kompetencji językowych pozwala mu na dokładne rozumienie instrukcji werbalnych, pozwala też dzieciom organizować zabawy i uczestniczyć w grach z regułami.
• Dziecko wykazuje duże zainteresowanie czynnościami wykonywanymi przez dorosłych, uwielbia pomagać je wykonywać. W tym wieku warto powierzać dziecku różne zadania, co wyrabia w nim poczucie obowiązku.

Uczucia 4 latka:

- Około czwartego roku życia pojawia się poczucie winy, następuje rozwój sumienia oraz norm moralnych.

- Dziecko zaczyna odczuwać zakłopotanie, dumę, zazdrość.

- Przedszkolak w tym wieku reaguje na sygnały akceptowania go przez członków grupy, staje się coraz bardziej wrażliwy na dokonywaną przez nich ocenę. Zdarza się, że wywołuje to u niego zachowania agresywne, zwłaszcza w sytuacji, kiedy zostaje odrzucony, niedostrzeżony.

5-6 latek:

• Na przełomie 5 i 6 roku życia ostatecznie utrwalają się nabywane kompetencje społeczne, które pozwolą na rozpoczęcie edukacji w szkole.
• Dziecko zaczyna kontrolować swoje odpowiedzi, zastanawiać się nad nimi.
• Starszak staje się częściowo zdolny do samokontroli.
• Grupa rówieśnicza ma dla niego zdecydowanie większe znaczenie, liczy się z opinią rówieśnikó
• W tym wieku rodzice nie są jedynymi autorytetami, autorytety zewnętrzne mają coraz silniejszy wpływ.
• Dzieci, u których relacje rodzic-dziecko nie zostały na wcześniejszych etapach rozwoju ukształtowane prawidłowo lub są słabe, znacznie częściej poszukują autorytetów zewnętrznych.
• Zabawy 5-6 latka wyróżniają się wzrostem różnorodności i tematyki, dzieci często samodzielnie ustalają i werbalizują reguły.
• W tym wieku przedszkolaki silnie identyfikują się z rolami wyznaczonymi, np. przez płeć.
• 5-6 latek potrafi panować nad swoimi reakcjami, ekspresją, potrafi ukrywać swoje uczucia.
• Na tym etapie rozwoju poznane reguły społeczne są dla dzieci niezmienne. Znają ż zasady dobrego wychowania.
• Tym, co wyznacza definicję pojęć dobra i zła, są w ich rozumieniu fizyczne i namacalne konsekwencje.

W dalszych częściach opracowania dotyczącego rozwoju społeczno-emocjonalnego u dzieci w wieku przedszkolnym zapoznam Państwa ze znaczeniem grupy społecznej w procesie rozwoju emocjonalno-społecznego, opiszę rodzinę i grupę rówieśniczą i zajmę się odgrywanymi rolami społecznymi. Opowiem o kształtowaniu kompetencji interpersonalnych oraz o tym, jakie umiejętności społeczne warto u dzieci rozwijać. Znajdzie się też kilka wskazówek dla Państwa, by prawidłowo rozwijać umiejętności, o których piszę.

                                                         mgr Dorota Prussak