Znaczenie grupy społecznej w procesie rozwoju emocjonalno-społecznego

Znaczenie grupy społecznej w procesie rozwoju emocjonalno-społecznego

Termin grupy społecznej w psychologii społecznej i socjologii określa się jako zbiór osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

Grupa społeczna składa się z minimum trzech osób.

Każda grupa społeczna- czy to rodzina, czy to grupa rówieśnicza-wywiera na dziecko pewien wpływ, nacisk na podporządkowanie się panującym w niej normom i wartościom, przez co np. podczas socjalizacji „przekształca się” ono z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną. W miarę wzrostu liczebności grupy rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w niej zachodzących, a co za tym idzie - zwiększa się liczebność i różnorodność wzorców do naśladowania.

Rodzina-pierwsza grupa społeczna

Rodzina jest z pewnością grupą społeczną, która odgrywa najważniejszą rolę w rozwoju dziecka. Rodzice - to osoby, z którymi nawiązuje ono pierwsze kontakty interpersonalne. Relacje panujące pomiędzy członkami rodziny stają się dla dziecka naturalnym wzorem do naśladowania. Przebywając w domu rodzinnym, w którym owe relacje są pozytywne, maluch poprzez obserwację i modelowanie zachowań członków rodziny rozwija prawidłowe umiejętności interpersonalne. Kiedy jednak w rodzinie panują złe relacje, proces socjalizacji malucha może zostać zakłócony. Poprzez powielanie negatywnych wzorów zachowania dziecko nie nabędzie odpowiednich kompetencji interpersonalnych, na przykład nie będzie rozumiało potrzeb innych ludzi, może unikać kontaktów towarzyskich, nie będzie potrafiło współpracować w zespole.

Grupa rówieśnicza

U dzieci kończących pierwszy rok życia pojawia się potrzeba kontaktów z rówieśnikami. Kontakty społeczne na tym etapie rozwoju znajdują się w stanie początkowym. Łatwo zauważyć, że pomiędzy 2.a 3. rokiem życia dziecka nie traktuje rówieśników jako towarzyszy zabaw - są oni dla niego jedynie otoczeniem zabaw. Polega to na tym, że dzieci bawią się w tym samym czasie, obok siebie, podobnymi zabawkami, ale ich wzajemne kontakty ograniczają się do obserwowania i naśladowania.

Okres 3-4 lat, w którym dziecko przekracza najczęściej próg przedszkola, jest czasem przejściowym od zabawy równoległej, kontaktów interpersonalnych wynikających z potrzeb własnych malucha, do zabaw w towarzystwie innych dzieci i nawiązywania bardziej złożonych relacji z nimi.

Między 4. a 6. rokiem życia dzieci bawią się już razem. Do zabawy wybierają jednak jedno lub dwoje dzieci z otoczenia, które czymś ich zainteresowały. Nie ma tu znaczenia płeć dziecka, towarzyszami mogą być zarówno chłopcy, jak i dziewczynki.

Między 5. a 6. rokiem życia dzieci zaczynają podejmować współpracę przy wykonywaniu zadań, zawierają pierwsze przyjaźnie.

Rówieśnicza grupa społeczna, zwłaszcza na etapie rozwoju 5-6 latka, zaczyna stawiać dziecku wymagania. Z jednej strony są to wymagania dotyczące sfery fizycznej, a z drugiej strony-wymagania dotyczące postawy moralnej rozumianej jako zespół cech, jakie jednostka powinna wykazywać w swoim postępowaniu.

Odgrywanie ról społecznych

Wejście w grupę przedszkolną jest dla dziecka kolejnym mechanizmem socjalizacji. W przedszkolu maluch zaczyna nabywać wiedzę o rolach społecznych, jakie może pełnić i wkrótce z pewnością będzie pełnił. Przedszkolak odkrywa prawa i obowiązki związane z pełnieniem owych ról i zaczyna je odgrywać w bardziej świadomy sposób. Stoi przed koniecznością akceptacji obowiązujących w grupie norm, standardów i wartości.

W tym wieku jest na tyle duży, aby zrozumieć też większość zachowań rodziców. Mama często przekazuje swoim dzieciom zachowania związane z pełnieniem roli matki. Dziecko przygląda się i w ten sposób uczy się tych zachowań. Małe dzieci bardzo często naśladują swoje mamy, udając, że np. przewijają dziecko. Ojciec natomiast przekazuje swoim dzieciom zachowania wynikające z pełnionej przez niego roli.

W dzisiejszym modelu rodziny zadania, jakie wypełniają jej członkowie podczas pełnienia swoich ról społecznych, nie mają już charakterystycznego podziału na damskie i męskie, choć zdarza się, że istnieje taki podział. Bez względu na to, w jaki sposób dorośli wypełniają swoje role społeczne, muszą mieć świadomość, że dziecko ich nieustannie obserwuje i poprzez naśladowanie, modelowanie uczy się, ja te role wypełniać.

Dobrą szkołą społecznego uczenia się dla przedszkolaka jest głównie zabawa.

Kształtowanie kompetencji interpersonalnych

Do kluczowych umiejętności interpersonalnych należą takie umiejętności jak:
- umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi,

- umiejętność komunikacyjna: uważnego słuchania, nadawania, przemawiania,

- umiejętność zarządzania przekazem niewerbalnym i werbalnym,

- umiejętność negocjowania,

- umiejętność rozwiązywania konfliktów,

- umiejętność pracy zespołowej,

- umiejętność zachowań asertywnych,

- umiejętność wywierania wpływu,

- umiejętność delegowania uprawnień,

- umiejętność adaptacji społecznej.

Znaczenie kompetencji społecznych jest istotne, ponieważ pomagają one nie tylko nawiązywać kontakty interpersonalne, ale przede wszystkim je zacieśniać tak, by dawały dziecku poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego. Wysoki poziom umiejętności społecznych będzie miał. Odzwierciedlenie w znacznie lepszym przystosowaniu się dziecka do pełnienia nowych ról i zmian, jakie czekają go w życiu. Dziecko z wysokim poziomem kompetencji społecznych będzie cechowało się większą plastycznością swoich zachowań. W mniejszym stopniu będzie odczuwało lęki, będzie bardziej odporne na niepowodzenia.

Jakie umiejętności społeczne warto rozwijać u dzieci?

- Szacunek do siebie. Dzięki niemu możliwa jest realizacja swoich potrzeb i pragnień, akceptowanie siebie oraz swoich mocnych i słabszych stron, wyznaczanie celów i konsekwentne dążenie do ich realizacji czy osiąganie sukcesu w kontaktach z innymi.

- Umiejętność używania słów: dziękuję, przepraszam i proszę. Używanie magicznych słów powoduje otwarcie drzwi do zawarcia relacji z innymi ludźmi. Dzięki tym słowom dziecko poznaje dobre zwyczaje. Wie, jak należy postępować, kiedy jest czas na dziękowanie, a kiedy i w jakich okolicznościach trzeba prosić czy przepraszać.

- Dzielenie się z innymi. Jest to czynność, która powoduje zdobycie sympatii innych osób, co z kolei prowadzi do zyskania ich szacunku.

- Pomaganie i przyjmowanie pomocy od innych. Zawiera się w rozumieniu pojęcia współpracy i nie stanowi oznaki słabości, tylko umiejętne okazywanie i przyjmowanie wsparcia. Proszenie o pomoc jest czasem konieczne i warto to robić, nawet jeśli jest to trudne. Jednak warto pamiętać o tym, że nie wolno wyręczać dziecka w sytuacjach, w których nie prosi o pomoc.

- Podejmowanie ryzyka. Ryzyko wywołuje naturalny strach. Warto uświadomić dziecku, że odczuwanie strachu, stresu czy tremy jest normalnym uczuciem. Natomiast nie podejmując ryzyka, dziecko blokuje się, co wpływa na jego samoocenę i umiejętność dążenia do celu.

- Przestrzeganie reguł. W każdym środowisku istnieją zasady i ograniczenia, których konsekwentnie należy przestrzegać. Natomiast jeśli dziecko ma je rozumieć i egzekwować, należy włączać je w tworzenie reguł oraz unaoczniać konsekwencje nieprzestrzegania wspólnych ustaleń.

- Reagowanie na krytykę i niepowodzenia. Owa umiejętność jest ściśle związana z samooceną i szacunkiem do siebie. W zależności od posiadanej samooceny dziecko będzie różnie reagować na określone zachowanie. Aby na krytykę i niepowodzenia dziecko nie reagowało wycofaniem się czy agresją, warto ukształtować w nim wysokie poczucie własnej wartości.

- Asertywność. Polega na zdolności do szczerego, zrównoważonego i precyzyjnego wyrażania własnych myśli, przekonać, przeżyć i pragnień w sposób akceptowany społecznie. Oznacza to, że należy uczyć dzieci sposobów radzenia sobie z emocjami oraz umiejętnego przekazywania myśli i emocji w sposób nieraniący innych ludzi.

autorka publikacji:

mgr Dorota Prussak, specjalistka diagnozy, kształcenia i terapii osób ze spektrum autyzmu, pedagożka w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Kaliszu